Cholesterol

Cholesterol

Een goede gezondheid staat hoog in ons verlanglijstje. Maar houden we ons ook aan een gezond leven? Hoe vaak doe jij bijvoorbeeld aan beweging? Volgens de Nederlandse Hartstichting is drie keer per week 20 minuten bewegen een vereiste. En daarmee bedoelen ze niet eens tot zwetens toe bewegen. Dus een half uurtje fietsen, in de tuin werken, de ramen lappen, noem maar op. Maar wees nou eens eerlijk, neem jij altijd de trap of pak je toch eerder de lift? Neem je de fiets of is die auto voor de deur wel zo makkelijk?

Ook met gezond eten nemen we het niet zo nauw. Veel mensen denken wel dat ze gezond eten, maar in de praktijk blijkt dat toch nog aardig tegen te vallen. Volgens het Voedingsbureau voor de Voorlichting moeten we elke dag minstens 2 stuks fruit eten, en maar liefst 200 gram groente. Het is niet alleen gezond voor onze vitamines en vezels, maar ook nog eens mager. Maar veel mensen komen daar zelfs niet aan toe, zo bleek uit de recente voedingspeiling.

Waarom al die beweging en gezonde voeding? Doodsoorzaak nummer één is nog steeds hart- en vaatziekten. Een te hoog cholesterol in je bloed is een belangrijke veroorzaker.

Gezond leven

Gezond leven, iedereen heeft er zijn mond vol van, maar hoe vaak laten we ons niet verleiden tot een vet toetje of snack en de auto in plaats van de fiets. Ongezond leven kan leiden tot hart- en vaatziekten. Één van de oorzaken kan zijn een te hoog cholesterol. Daarom gaan we nu in op de vraag: hoe kan ik een te hoog cholesterol voorkomen en behandelen?

Van een iets verhoogd cholesterol hoef je niet te schrikken, dus hoger dan 5 mmol.

Wie een aangetoond verhoogd cholesterol van 5-6.4 mmol heeft, kan dat al terugbrengen naar normale waarden door eens kritisch naar zijn/haar eetpatroon te kijken, wat meer te bewegen en de sigaretten te laten liggen. Trouwens, of je cholesterol nu verhoogd is of niet, gezonde voeding is altijd beter voor je. Bedenk overigens dat alleen het cijfer van het cholesterol niet zoveel zegt. De dokter zal altijd je geslacht, leeftijd, andere ziekten, erfelijke aanleg en (slechte) leefgewoonten zoals vet eten, roken en overgewicht in zijn beschouwing mee betrekken om vast te stellen of zo'n cijfer te hoog is of acceptabel. Risicogroepen zijn mensen zijn al eerder een hart- en vaatziekte hebben gehad, mensen boven de 50 jaar, met name rokers of mensen die erfelijk belast zijn met een te hoog cholesterol.

In het algemeen geldt dat je matig moet zijn met vet, vooral verzadigd vet. Als je veel verzadigd vet eet, maakt je lichaam zelf meer cholesterol aan en wordt het gehalte dus verhoogd. Je kunt als leidraad nemen dat alles wat rent (dus wild, rundvlees) of vliegt (kip, gevogelte) en zwemt (vis) een goede vetsamenstelling heeft. Gebruik bij het koken zoveel mogelijk olijfolie of zonnebloemolie. Producten waar linolzuur (een meervoudig onverzadigd vet) in zit, helpen het slechte cholesterol te verlagen. Maak er een goede gewoonte van om tenminste twee keer per week vis, kip en mager vlees te eten. Probeer ook eens een leuk vegetarisch gerecht uit, ze worden steeds smakelijker! Wat zuivel betreft: kies voor magere of halfvolle producten. Gebruik vaker groente en fruit dan je gewend bent (2 stuks fruit en min. 200 gr. groente per dag) en kies voor lekker volkorenbrood in plaats van wit brood. Het lijkt erop dat margarines met plantensterolen ook helpen je cholesterol te verlagen. Het is wel zo dat zo'n resultaat niet blijvend is. Hou je op met smeren, dan stijgt je cholesterol weer naar zijn oude waarden.

Elke dag een half uurtje bewegen is gewoon goed voor je, zeker als je een iets verhoogd cholesterol hebt. Dat hoeven heus geen dagelijkse triatlons te zijn, gewoon een half uurtje fietsen of consequent de trap nemen in plaats van de lift is al goed. Ook gewoon lekker als je cholesterol OK is. Afvallen helpt ook om je cholesterol omlaag te brengen. Bedenk dat overgewicht op zich al een aanslag doet op je hart en je bloedvaten en daardoor een belangrijke risicofactor is voor een van de hart- en vaatziekten. En overgewicht verandert iets in je lichaam, waardoor het cholesterolgehalte in het bloed toeneemt.

Naast voedings- en leefadviezen zal de arts bij een verhoogd cholesterol medicijnen voorschrijven om je cholesterol omlaag te brengen.

Er zijn drie soorten geneesmiddelen: middelen die de afbraak van cholesterol stimuleren, middelen die het cholesterol binden en via de natuurlijke weg afvoeren of middelen die het 'goede' cholesterol verhogen, waardoor het 'slechte'beter wordt opgeruimd. De arts kiest het middel dat hij in jouw geval het beste vindt. Soms schrijft hij meerdere medicijnen voor. Het is belangrijk dat je je aan zijn voorschrift houdt en niet zomaar stopt met dergelijke middelen. Soms zijn er wat bijwerkingen. Dat moet je dan wel aan de arts melden. Behandeling bestaat uit ene eenvoudige therapie met cholesterolsyntheseremmers. De voorkeur gaat uit naar middelen waarmee langer ervaring bestaan, zoals simvastatine of pravastatine.

Er komen steeds meer bewijzen dat groente en fruit een belangrijke rol kunnen spelen bij het voorkomen van hart en vaatziekten. Hoe dat precies in elkaar zit, is nog niet bekend. Wel is zeker dat voedingsvezels, vitaminen en mineralen en flavonoïden (stoffen die goed zijn voor je hart, zoals rode wijn) in groente en fruit daarbij een rol spelen. Het Human Genome Project, dat de geheimen van de chromosomen en dus onze erfelijk aanleg in kaart brengt, zal zeker ook op het gebied van cholesterol een belangrijke stap vooruit zijn. Onlangs werd al ontdekt dat een mutatie in een bepaald gen op chromosoom 18 verantwoordelijk is voor een ernstige vorm van erfelijk verhoogd cholesterol bij kinderen. Wanneer wetenschappers weten hoe zo'n gen muteert, dan is het ontwikkelen van een effectieve geneeswijze slechts een kwestie van tijd. Zulke ontdekkingen dragen er ook aan bij dat er veel meer bekend wordt over cholesterol en hoe het zich in het lichaam ontwikkelt.

Voorkomen en behandelen

Cholesterol is, hoe je het kunt voorkomen en behandelen. Maar een te hoog cholesterol kan ook erfelijk bepaald zijn. Daarover in deze aflevering meer.

Veel mensen denken aan hoog cholesterol meteen aan verkeerd eten, roken en weinig bewegen, maar een hoog cholesterol kan ook erfelijk bepaald zijn. Je erft het van je ouders, net als de kleur van je ogen of je haar. Kijk dus of iemand in de familie vroegtijdig hart- en vaatziekten heeft (gekregen). En dan bedoelen we familie in de eerste graad, dus ouders, broers, zussen of kinderen. Ga naar je huisarts zodra dit het geval is. Erfelijk hoog cholesterol wordt in medische termen Erfelijke Hypercholestrolemie EHC genoemd.

Of je erfelijk een te hoog cholesterol hebt, kan meestal met DNA onderzoek worden aangetoond. Dat zal echter pas gebeuren wanneer er een redelijke aanwijzing bestaat dat er sprake is van erfelijkheid. Gezien de grote kans op een hart- of vaatziekte op jonge leeftijd is het zaak dat je er zo snel mogelijk bij bent. Vroegtijdige behandeling met medicijnen en leefregels kan namelijk veel onnodig leed voorkomen.

Internationaal worden er drie vormen erkend van erfelijk hoog cholesterol: de Familiaire hypercholesteremie (FH), de Familiaire Gecombineerde Hyperlipidemie (FCH) en de Familiaire Dysbetalipoproteïnemie (FD). We gaan in deze aflevering alleen nader in op de FH en de FCH; FD is vrij zeldzaam (1 op de 3000).

De eerste erfelijke soort, Familiaire hypercholesterolemie (FH), komt bij 1 op de 500 mensen voor. Dat betekent dat minstens 40.000 mensen in Nederland deze aandoening hebben. Velen lopen ermee rond zonder te weten dat ze het hebben, omdat ze hun cholesterol nooit hebben laten meten en er nooit een andere waarschuwing in hun omgeving was, zoals een familielid dat op jonge leeftijd een hartinfarct kreeg. Bij mensen met FH zijn de concentraties 'slecht' cholesterol -het LDL- fors verhoogd. De lever is niet in staat om het LDL goed af te voeren. Een fout in een gen veroorzaakt een vermindering van eiwitten die ervoor moeten zorgen dat de lever het LDL kan opnemen.

Kenmerkend voor FH zijn verdikkingen op de pezen, op de handrug en soms rond de ogen. Overigens hoeven er helemaal geen uiterlijke kenmerken te zijn. Mensen met FH hebben al vanaf hun geboorte hoge cholesterolspiegels. Wordt deze aandoening niet behandeld, dan is de kans op het ontwikkelen van hart- of vaatziekten voor het 60e levensjaar groot. Behandeling is mogelijk met medicijnen, die levenslang moeten worden geslikt. Uiteraard in combinatie met leefregels en dieet.

De tweede soort, Familiaire Gecombineerde Hypercholesterolemie (FCH), komt naar schatting bij 1 op de 300 mensen voor, dus 100.000 Nederlanders kunnen eraan lijden, de meeste zonder het te weten. Sommige mensen hebben een te hoog cholesterol, anderen een te hoog triglyceride (vet) of beide, vandaar de naam. Bij deze mensen maakt de lever teveel cholesterol en vet. Hoe het met de afvoer van het cholesterol zit, is niet bekend, net zo min als de oorzaak. Er zijn geen uiterlijke kenmerken. Met een bloedtest is de ziekte niet vast te stellen, hooguit kunnen verschijnselen in de familie wijzen op FCH. Behandeling met medicijnen en een aangepaste levensstijl is noodzakelijk.

Kinderen vormen een bijzondere groep binnen dit kader. Kinderen met een te hoog cholesterolgehalte van het bloed ziet men vrijwel uitsluitend in gezinnen waarvan tenminste één ouder een of andere vorm van familiaire hypercholesterolemie heeft. Het is bij kinderen zelden het gevolg van een verkeerde levensstijl of voeding. Behandelen gebeurt als het kind uit de puberteit is, zo rond het 18e jaar. Het is dus belangrijk dat voor die tijd de diagnose bekend is, om bijtijds met de medicijnen te beginnen. Dan is de kans groot dat het cholesterolgehalte normaal wordt, zodat problemen op latere leeftijd kunnen worden voorkomen. Er is één zeer zeldzame vorm van hoog cholesterol bij kinderen - de homozygote familiaire hypercholesterolemie, gevolg van een ernstige mutatie in een gen - waarbij een blijvende verlaging van het cholesterol al op jonge leeftijd van levensbelang is.

Voeding

Wat is goede voeding, hoe zit het met verzadigde en onverzadigde vetten? We geven wat kooktips en informatie over dingen die je liever wel en beter niet kunt eten.

Vet in de voeding heeft een aantal functies. Het maakt het eten smakelijk en zorgt ervoor dat het er aantrekkelijk uitziet. Vet uit de voeding levert bepaalde belangrijke vetzuren die het lichaam zelf niet kan aanmaken. Bovendien hebben de vitaminen A.D,E en K vet nodig om optimaal te kunnen werken. Vet beschermt je tegen de kou, is je energievoorraadje voor barre tijden en beschermt je kwetsbare organen.

Vet is dus goed. Maar niet alle vet is goed. En teveel vet is zeker niet goed. Er zijn verschillende soorten vetten: cholesterol, verzadigde vetten, enkelvoudig onverzadigde vetten en meervoudig onverzadigde vetten. We kunnen al deze soorten onderverdelen in 'goede' en 'slechte' vetten. Goed wil zeggen dat ze helpen het cholesterol te verlagen. Slecht wil zeggen dat ze het totaal cholesterol juist verhogen. Goed zijn de enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetten, minder goed of zelfs slecht zijn cholesterol en de verzadigde vetten. Het woord 'verzadigd' verwijst naar de scheikundige structuur.

Verzadigde vetten zitten in dierlijke producten zoals roomboter, kaas, rundvet, reuzel, chocolade, koek, snoep, snacks. In het algemeen kun je zeggen dat 'harde' vetten veel verzadigde vetten bevat. Ook sommige plantaardige vetten zijn 'verzadigd': palmolie, cacaovet en kokosvet. Verzadigde vetten verhogen het cholesterol. Zou je eenzelfde hoeveelheid verzadigd vet vervangen door onverzadigd vet dan daalt het cholesterol. Veel verzadigde vetten zijn 'verborgen' vetten, verpakt in spannende sauzen, smakelijke salades, aanlokkelijke snacks en geurige soepen.

Enkelvoudig onverzadigde vetten zitten in pinda's en olijfolie. Meervoudig onverzadigde vetten (o.a. linolzuur, linoleenzuur) zitten in sojabonen, noten, sojaolie, zonnebloemolie. Deze 'goede' vetten verlagen het totaal aan cholesterol.

In de landen rond de Middellandse Zee is het sterftecijfer als gevolg van hart- en vaatziekten opvallend laag. Men heeft ontdekt dat de dagelijkse voeding van deze bevolking daarmee te maken heeft. Zoals bekend eten mensen in die landen veel meer vis, olijfolie, fruit en verse groenten dan Noorderlingen. Vis, maar ook olijfolie bevat veel enkelvoudig en meervoudig onverzadigde veten. Ook zou het dagelijkse wijntje helpen om gezond te blijven. Wil of moet je iets aan je cholesterolgehalte doen? Kijk dan eens of zo'n Middellandse Zeedieet, geen echt dieet maar meer een leefwijze, iets voor je is. Met andere woorden: Ga eens bij jezelf na of je voeding wel voldoende enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetzuren bevat.

Een min of meer officieel cholesterolverlagend dieet is er natuurlijk ook. Hoe dat er moet uitzien is vastgelegd in de laatste Cholesterol Consensus. Het gaat er daarbij niet zozeer om dat je het cholesterol vermijdt -dat bijvoorbeeld in eierdooiers, garnalen, lever en niertjes zit - maar om beperking van de hoeveelheid verzadigde vetten in je voeding. Hoe doe je dat? Door zoveel mogelijk producten te eten die vooral meervoudig onverzadigde vetten bevatten. Dat hoeft niet zo ingewikkeld te zijn als het lijkt. Er is een ruime keuze aan plantaardige oliën zoals zonnebloem-, mais-, soja-, sla- of olijfolie. Er zijn prima bak- en braadproducten met minimaal 40-60% onverzadigd vet. Neem dieetmargarine in plaats van roomboter, vervang volle melk door halfvolle of magere melk en melkproducten en kies vaker voor mager vlees en vis, kip en kalkoen. Bedenk dat het niet altijd om 'mager' gaat. Orgaanvlees zoals lever en niertjes zijn weliswaar mager, maar ze bevatten ook relatief veel cholesterol.

Over het cholesterolverlagend dieet zijn een paar internationale afspraken gemaakt. Zo mag slechts 30% van de totale hoeveelheid energie door vet geleverd worden, dat maar voor 10% uit verzadigd vet mag bestaan. Per 1000 kcal mag je maximaal maar 140 mg cholesterol opnemen met een maximum van 250 mg cholesterol per dag. Een eierdooier bevat veel cholesterol, maar je kunt gerust twee à drie keer per week een ei eten. En alhoewel krab, garnalen en mosselen ook flink wat cholesterol bevatten, hoef je je niet schuldig te voelen over een incidenteel broodje krab of garnalen.

Lastiger is het met de zogenaamde verborgen vetten, in producten waar het er niet zo dik bovenop ligt. In een croissantje zit al 11 gram vet en in een saucijzenbroodje 28 g. Vooral hartige snacks zoals chips, zoutjes, maar ook gebak en bonbons bevatten relatief veel verborgen vet. Denk niet dat 'light'producten ook altijd vetarm zijn, soms zit het 'light' in de vermindering van suiker en niet in vet. Het motto is dan ook: kijk eens wat kritischer naar de samenstelling van de producten die je eet.

Ook koolhydraten (suiker, brood) kunnen van invloed zijn op de vetstofwisseling. Vervanging van verzadigde vetten door koolhydraten kan dus ook leiden tot verlaging van het cholesterol. Het beste is te kiezen voor volkoren producten, omdat producten met geraffineerde suiker (zoals witbrood) weliswaar veel energie (calorieën) leveren, maar weinig voedingswaarde hebben.

Goed, op een volkoren boterham smeer je dieetmargarine of zelfs dieethalvarine, je laat de zoutjes en de chips staan en je maakt de sla aan met zonnebloemolie. Maar ook bij het bereiden van gerechten kun je beter kiezen voor olijfolie dan voor roomboter. Na het braden van een stukje (mager) vlees kun je het vet van de jus afscheppen en de saus verder afmaken met bouillon of water. Je kunt ook helemaal zonder vet braden, bijvoorbeeld met behulp van grill, wok of römertopf.

Sinds kort zijn er enkele margarines op de markt die het cholesterol verlagen. De werking berust op de toevoeging van de zogenaamde plantensterolen. Het is wetenschappelijk bewezen dat deze producten inderdaad doen wat ze zeggen: het cholesterol met 10% verlagen. Zolang je ze gebruikt. Want wanneer je ermee stopt, stijgt het cholesterol weer naar zijn oude waarde.

Huid

Huid

Onze huid heeft een 'buitenkant' en die is uiterst zichtbaar. De spiegel van onze gezondheid, wordt wel eens gezegd. Daar zit zeker een kern van waarheid in!

Lees verder...

Alle dossiers op 1001symptomen.nl